HIPOTEZA: Nema rata bez Nemaca i Turaka (izreka).
SVETSKI RAT
Rat se, uobičajeno, definiše kao sukob država u kome se vodi oružana borba, uz vođenje borbi u drugim društvenim delatnostima (politika, ekonomija…) radi postizanja određenih ciljeva (politički, ekonomski, vojni…).
Dakle, principijelno posmatrano SPECIFICA DIFERENTIA koja RAT razlikuje od ostalih vrsta BORBI, a na nivo višeg pojma SUKOB, jeste ORUŽANA BORBA. Tako, ako nema oružane borbe, ne možemo eksplicitno govoriti o ratu. Međutim, u teoriji postoje stavovi da je rat konstanta međunarodnih odnosa, a da do oružane borbe dolazi aciklično, te se tako razlikuju ekonomski rat, informaciono ratovanje i drugi.
Sintagma SVETSKI RAT jeste jedno od određenja rata posmatrano prema obuhvatu učesnika i zahvatu akvatorije na kojoj se odvija.
Svetski rat je rat koji neposredno ili posredno pogađa celi svet ‒ bilo tako da se odvija na većini svetskih kontinenata, bilo da u njemu učestvuje većina država u svetu, odnosno države čiji stanovnici čine većinu svetskog stanovništva. Pojam je nastao početkom dvadesetog veka iz nemačkog jezika (nem. Weltkrieg). Nemački pisac August Vilhelm Oto Niman je iskoristio ovaj pojam za naslov knjige „Svetski rat: nemački snovi“. Knjiga je odštampana i izdata 1904. godine.
Uobičajeno je da se taj izraz koristi samo za dva oružana sukoba u 20. veku ‒ Prvi (1914—1918) i Drugi svetski rat (1939—1945). Deo istoričara, pak, smatra da su i neki raniji događaji imali karakteristike svetskog rata.
USLOVI ZA IZBIJANJE SVETSKOG RATA
Uslov neke pojave (rat) jeste svaka druga pojava, koja delom ili u celini doprinosi toj pojavi (izbijanje rata). U opštem smislu posmatrano, uslovi neke pojave se različito klasifikuju. Jednu od tih klasifikacija, na bazi stranih pogleda, dao je i akademik Mihajlo Marković (Slika).
DOVOLJNI su oni uslovi koji kad god postoje dešava se pojava. NEOPHODNI su oni uslovi bez kojih određena pojava ne može da se dogodi. DELATNI (efektivno određujući) uslovi ili ČINIOCI neke pojave su oni uslovi koji provode pojavu baš takvom kakva se dogodila. UZROCI su presek svih uslove. Sve što nisu ČINIOCI i UZROCI neke pojave, naziva se OKOLNOSTIMA pod kojima se ta pojava dogodila.
U prethodnom pojašnjenju vrsta uslova, treba razlikovati UZROK od POVODA. Naime, povod jeste jedan od uslova koji delom proizvodi određenu pojavu, ali ne ključni. Na primer, klasičan tip povoda za izbijanje Prvog svetskog rata jeste ubistvo austrugarskog prestolonaslednika u Sarajevu, 2014. Stvarni uzroci Prvog svetskog rata su savim nešto drugo i mnogo su složenije od atentata na prestolonaslednika.
Navedena klasifikacija uslova primarno se odnosi na prirodne pojave, u kojima postaje zakonitost uslovljenosti. Društvene pojave su mnogo složenije i otuda se koristi i poimanje uslova kao POČETNI i GRANIČNI. Početni uslovi neke društvene pojave su oni uslovi koji tu pojavu karakterišu od momenta posmatranja. Tako, možemo posmatrati početne uslove neke pojave koja se dogodila, ili koja se događa. Granični su oni uslovi za koje se sa visokim stepenom pouzdanosti može tvrditi da će važiti u određenom trenutku budućnosti
Svetskog rata nema bez učeša svih ili većine velikih sila i homogenizacije država oko suprostavljenih tabora tih sila. To pokazuju oba do sada vođena svetska rata. U skladu s navedenim, mogli bismo da analiziramo početne i granične uslove Prvog i Drugog svetskog rata, ali nam to nije cilj. Stoga, pokušajmo da analiziramo početne i granične uslove sadašnjih međunarodnih odnosa, u svetlu mogućnosti izbijanja III svetskog rata (Slika).
Na prethodnoj slici smo prikazali jedan manji skup početnih i graničnih uslova, kao pretpostavke ZA i PROTIV mogućnosti izbijanja III svetskog rata. Te uslove je potrebno, u najkraćem, pojasniti.
POČETNI USLOVI: Ma kako s geopolitičkog aspekta promišljali svetski poredak, brojni analitičari su stava da nastaje era multipolarnosti, koja podrazumeva postojanje najmanje tri svetske sile. Te sile su SAD, Kina i Rusija (vojno). Neki među sile ubrajaju i EU, ali je evidentno da to nije baš sasvim jasno, jer na Uniju ogroman uticaj ispoljavaju SAD (i NATO). U takvoj situaciji Amerika se odupire “skidanju s trona”, preduzimaju brojne aktivnosti, pa i vođenje lokalnih i regionalnih sukoba. Suporstavljajući se dominaciji SAD, Kina i Rusija, pre svega, ali i veći deo država sveta, skloni su multipolarnosti i “pravednijem” odnosu snaga u međunarodnoj zajednici. Tako, može se govoriti o najmanje dva suprostavljena bloka: 1) atlantisti: Amerika i njeni sledbenici i 2) anti-atlantisti: zemlje koje se odupiru dominaciji SAD. Velike sile su velike, pre svega, u smislu ekonomske i vojne moći. Nema supersile bez jakih oružanih snaga. U tom smislu, i SAD i Kina i Rusija raspolažu arsenalom naoružanja dovoljnim za međusobno uništenje. Na kraju, činjenica je da SB UN, kao titular svetske bezbednosti prema Povelji UN, ne funkcioniše, jer ga blokiraju stalne članice tog tela.
GRANIČNI USLOVI: S obzirom da ne funkcioniše “svetski titular bezbednosti”, svet je u anarhiji, a međunarodne odnose i dalje će diktirati velike sile. To je istorijska zakonitost, a ne samo teorija realizma. Velike sile su dobro izučile svetske ratove i izbegavaju međusobni sukob, upravo polazeći od činjenice mogućih posledica, ne po svet, nego po njih same. U tom smislu se i kaže: “veliki ne ratuju međusobno, oni trguju”. U doglednoj budućnosti, a kao granični uslov, sigurno će važiti činjenica da je ogromna većina država sveta protiv rata.
REZULTANTA: Trećeg svetskog rata neće biti, bar ne u doglednoj budućnosti. Odnosno, velike sile će “namiriti” sopstvene interese na neki način (ti meni-ja tebi), a ostatak sveta će imati različite posledice od toga. Izuzetak od navedenog može da bude jedino ako neka svetska sla vojno (oružano) napadne drugu, što je sada na nivou besmisla.
SWOT ANALIZA
U prethodnom delu teksta naveli smo opšti aspekt mogućnosti izbijanja III svetskog rata. U ovom delu ćemo biti konkretniji i posmatrati tu mogućnost primenom SWOT analize, a uzimajući u obzir Rusiju.
SWOT analiza je metoda, odnosno krajnje efikasan alat za razumevanje i donošenje odluka u najrazličitijim situacijama u radu neke kompanije ili organizacije. SWOT (TOWS) je akronim od engleskih reči S(trenghts) – Snage, W(eaknesses) – Slabosti, O(pportunities) – Šanse i T(hreats) – Pretnje. Zasluga za pojavljivanje metode SWOT pripisuje se istraživačkom timu u sastavu: Albert Hamphrej , Marion Došer, Otis Benepe, Birger Li, koji je na Univerzitetu Stanford (SAD) u 1960-im i 1970-im, koristeći podatke od Fortune 500, koji su i finansirali projekt, imao cilj da utvrdi šta je s korporativnim planiranjem krenulo pogrešno, kao i da kreira novi sistem za menadžment promene. Započeli su pitajući se: Što je dobro, a što loše u operacijama?, a zatim su postavili pitanje: Što je dobro, a što loše u sadašnjosti i u budućnosti?. Ono što je dobro u sadašnjosti nazvali su zadovoljavajućim (Satisfactory), dobro u budućnosti nazvali su prilikom (Opportunity), loše u sadašnjosti – pogreškom (Fault), a loše u budućnost – pretnjom (Threat). Akronim je glasio S-O-F-T. On je kasnije promenjen u SWOT. SWOT okvir predstavljen je 1969. godine od strane istraživača s Harvarda, a postao je popularan tokom 1970-ih zbog pretpostavke koja je u njega ugrađena, a koja glasi: “menadžeri mogu planirati usklađivanje resursa preduzeća s njegovim okruženjem” .
SWOT analiza se primenjuje u svim područjima društvenih delatnosti. Povoljna je jer istovremeno analizira sopstveni sistem (snage i slabosti), kao i okruženje, odnosno šanse i pretnje koje iz njega dolaze (Slika – Dijagram SWOT analize).
Utvrđivanje sopstvenih snaga i slabosti, kao i šansi i pretnji iz okruženja obavlja se izradom SWOT matrice (Slika – SWOT matrica)
Kada se uspsostavi SWOT matrica prelazi se na izradu TOWS matrice (strategija) odnosno ukrštanja sopstvenih snaga i slabosti s šansama i pretnja iz okruženja (Slika – TOWS matrica).
| SNAGE | SLABOSTI | |
|
ŠANSE |
Maksi-maksi: Korišćenje snaga kako bi se realizovale šanse (prilike) | Mini-maksi: Prevladavanje slabosti kako bi se mogle iskoristiti šanse (prilike) |
|
PRETNJE |
Maksi-mini: Korišćenje snaga kako bi se suočili sa pretnjama | Mini-mini: Prevladavanje slabosti kako bi se odbranili od pretnji ili da se iste izbegnu |
Svakako, prethodno je dat vrlo uprošćen prikaz primene SWOT analize, ali dovoljan da se razume suština. Taj prikaz pokušaćemo analizirati na primeru Rusije. Zašto Rusije? Pa stoga što je Rusija 24.02.2022.godine oružano napala Ukrajinu, koju snažno podržava „kolektivni zapad“. Tako, decenijska netrpeljivost na relaciji SSSR-SAD (VU-NATO), nastavljena kroz sukobe (bez oružja) na relaciji Rusija – SAD (NATO), ponovo je došla u fokus, koji po mnogim analitičarima može da prraste u III svetski rat. Da li je to BAŠ TAKO?
SWOT MATRICA (RUSIJA)
| SNAGE | SLABOSTI |
| · Najveća po površini država sveta
· Prva ili među vodećim zemlja sveta u brojnim strateškim resursima: nafta, gas, plemeniti metali, djubrivo (30% svetskih prirodnih resursa) · Najsavremenije oružane snage sveta, posebno strategijske nuklearne snage, raketne jedinice i vazduhoplovstvo · Najbrojnije kopnene snage u svetu, sa modernim sistemima oružja · Najrazvijenija Sopstvena odbrambena industrija · Izuzetno razvijen obaveštajno-bezbednosni i izvidjački sistem · Snažne kosmičke snage, medju 3 vodeće zemlje sveta · Uspeh u izgrađenosti nacionalnog identiteta · Javni dug među najmanjima u svetu (12% BDP) · Stalna članica Saveta bezednosti UN, s pravom „veta“ |
· Mali broj stanovnika na velikoj površini države i nenaseljenost ogromnih prostranstava
· Duga i Osetljivost granica, koja zahteva brojne snage za njihovu zaštitu · Brojni susedi od kojih dobar deo neprijateljski raspoložen prema Rusiji · Niska stopa privrednog rasta i relativno nizak BDP · Neravnomerna razvijenost pojedinih delova države · Otpor ne malog broja stanovnika prema ratu u Ukrajini i mobilizaciji · Trošenje resursa NVO u ratu u Ukrajini, kao izraz slabljenja inicijative i slabljenja odbrane sopstvene teritorije · Dug i složen proces mobilizacije oružanih snaga · Zaokupljenost drugim bezbednosnim problemima izvan rata u Ukrajini (Sirija, susedne zemlje…)
|
| ŠANSE | PRETNJE |
| · Stabilizacija i Jačanje BRIKS
· Homogenizacija, proširenje i jačanje ŠOS · Produbljivanje i Učvršćivanje strateškog partnerstva s Kinom · Produbljivanje i Učvršćivanje strateškog partnerstva s Iranom · Stabilizacija odnosa između azijskih država suseda Rusije i mogući prijem novih članica u ŠOS · Jačanje odnosa i sa susedima u Aziji i s Turskom · Jačanje uticaja u Africi i na Mediteranu · Najveći broj zemalja sveta ostaće na stanovištu protiv uvođenja sankcija Rusiji · Neslaganja u okviru EU i NATO u vezi dalje podrške Ukrajini i sankcija prema Rusiji · Homogenizacija stanovništva u novim regijama Luganjsk, Donjeck, Zaporožje i Herson na stranu Rusije · Jačanje Otpora stanovništva Ukrajine protiv rata i politike Zelenskog · Latentni sukob SAD – Kina približava Kinu Rusiji · Bojazan „kolektivnog zapada“ od snage i mogućnosti upotrebe N/o od strane Rusije · Povratak „vruće linije“ SAD – Rusija |
· Dodatno zatezanje odnosa sa SAD i NATO
· Potpuni prekid ekonomskih odnosa sa EU · Širenje rata u Ukrajini, uz naoružavanje ukrajinskih OS od strane „kolektivnog zapada“ · Podstrekavanje „linija vatre“ oko Rusije (Kavkaz, Uzbekistan, Kazahstan, Belorusija, Baltičke zemlje, Moldavija, Zapadni Balkan) od strane „kolektivnog zapada“ · Potpuna blokada od strane zemalja „kolektivnog zapada“ · Direktno mešanje oružanih snaga NATO u rat u Ukrajini, ulaskom na teritoriju te zemlje · Pojačavanje hibridnog delovanja „koletivnog zapada“ na teritoriji Rusije · Pokretanje inicijative za izbacivanje (suspenziju članstva) Rusije iz UN · Destabilizacija BRIKS i ŠOS od strane „koletkivnog zapada“ |
Kada se analitički i celovito razrađuje Matrica SWOT analize, onda se svaki od navedenih stavova obrazlaže (kvantifikuje) u potrebnoj meri. Svakako, to je širok i dubok proces, koji bi zahtevao nogo prostora u Kolumni, te ga nećemo sprovesti. Smatramo dovoljnim da se iz prikazane Matrice SWOT analize mogu izvlačiti opšti zaključci, a i primeniti TOWS strategije (matrica).
U skladu s navedenim, iz Matrice SWOT analize potrebno je izvući TOWS strategije tipa MAKSI (poželjne) i MINI (otežavajuće i nepoželjne, ali se moraju uzeti u obzir). Probajmo navesti samo neke mogućnosti:
| SNAGE | SLABOSTI | |
|
ŠANSE |
Maksi-maksi:
Koristiti sopstvene prirodne resurse za dalje učvršćivanje ekonomskih odnosa sa zemljama Azije, Afrike, J. Amerike i Mediterana Iskoristiti snagu sopsztvenih oružanih snaga za dalje jačanje partnerstva s Kinom u rešavanju njenih problema Strateške nuklearne snage držati u maskimalnoj pripremljenosti, kako bi se pojačala bojazan „kolektivnog zapada“ od mogućnosti njegove upotrebe Upotrebom savremenog naoružanja (ne i nuklearnog) vršiti dodatni pritisak na produbljivanje antagonizama u okviru EU i NATO Iskoristiti snažan obaveštajno-bezbednosni sistem za povratak “vruće linije” sa SAD |
Mini-maksi:
Poboljšati sistem mobilizacije kako bi se ojačala homogenizacija stanovništva na novim teritorijama (Luganjsk, Donjeck, Zaporožje i Herson) Nisku stopu privrdnog rasta i visinu BDP jačati izvozom u zemlje saveznice Neravnomernu razvijenost pojedinih regiona nadomeštati nuđenjem zemljama saveznicama (Kina, Indija…) za angažovanje sopstvenih kapaciteta
|
|
PRETNJE |
Maksi-mini:
Koristiti pravo veta u SB UN za eliminaciju pokušaje suspenzije članstva Rusije u UN Držati latentno mogućom upotrebu najsavremenijeg N/o, kako bi se smanjili antagonizmi sa SAD i NATO Jačanjem nacionalnog identiteta sprečavati hibridno delovanje “kolektivnog zapada” na teritoriji Rusije
|
Mini-mini:
Stalno sputavati otpor stanovništva Rusije prema ratu u Ukrajini, kako bi se snizili antagonizmi sa SAD i NATO Prevazilaziti nesporazume s zemljama okruženja, kako bi se umanjila mogućnost paljenja novih „linija vatre“ oko Rusije Sprečiti destabilizaciju BRIKS i ŠOS, kako bi se izbegla potpuna blokada Rusije od strane „kolektivnog zapada“ |
U prethodnoj tabeli smo naveli neke od mogućnosti uspostavljanja TOWS strategija (matrica), a prema odredbama (stavovima) iz SWOT matrice. Svakako, moguće su brojne kombinacije, ali je dovoljan prikaz naveden, kako bi se razumela metodologija.
EPILOG
Istorija plus teorija daju savremenu realnost. Istorija kao povest, ali i geneza razvoja određene pojave. Teorija kao uopštavanje prakse i nuđenje novih normi praktične delatnosti. Zato se i kaže – Najbolja praksa je dobra teorija.
Svetskog rata nema bez učešća velikih sila. Broj velikih sila koji se uključuje u svetski rat, sam po sebi, povlači i broj ostalih država sveta koji se u njega uključuju.
Ratom u Ukrajini prestao je Hladni rat, za koji se smatralo da je završen rušenjem Berlinskog zida, ujedinjenjem Nemačke, raspadom VU i SSSR. Međutim, u istoriji međunarodnih odnosa nema krajnjih rešenja. Nova rešenja u međunarodnim odnosima, nažalost, ne donosi kolektivna UN već velike sile.
Ratom u Ukrajini počelo je stvaranje najnovijeg svetskog poretka. Kako će taj poredak izgledati, nemoguće je pretpostaviti, može se samo procenjivati. Očevidno je da se neće vratiti hegemonija SAD (unipolarizam), a da je moguć „klimavi“ multipolarizam.
Početni i granični uslovi pokazuju put ka proceni najnovijeg svetskog poretka. Primaran granični uslov jeste da VELIKI MEĐUSOBNO NE RATUJU, ONI TRGUJU.
Zašto Nemci i Turci, s početka kolumne? Kada malo bolje promislimo, a uzimajući u obzir istoriju, Nemačka i Turska mogu značajno da opredele odnos prema procesima koji dolaze. Nemačka o budućnosti EU, a Tusrka o karakteru i budućnosti NATO. I jedan i drugi uticaj, očevidno, mogu da opredele sasvim novu ulogu SAD, a dok te „nove“ uloge Amerike ne dodje, III svetski rat će biti stalno latentan.
Dakle, izbijanje III svetskog rata ne zavisi od Rusije, iako će se i njena uloga revidirati. To je zakonistost teorije. Nešto dobiješ, a nešto gubiš. SWOT analiza je pokazala da se Rusija mora ozbilljno shvatiti od strane „kolektivnog zapada“.
Dakle, rat u Ukrajini, kao mogući prelazak u III svetski rat, jeste realnost. Ta realnost može da se pretvori u dobitak i gubitak, ali ne Rusije ni SAD, već celog sveta. Veliki će „istrgovati“ budućnost, ne mali broj malih će „platiti“ cenu, ali će, nadamo se, dobiti svet.
Posle pucnja, neke ptice će biti pobijene, ali će se ostale vratiti na drvo, ali na nove grane.
Prof.dr Božidar Forca
