AMERIČKI DOLAR
Američki dolar (The United States Dollar) je zvanična valuta Sjedinjenih Američkih Država (u daljem tekstu Sjedinjene Države ili U.S.). Takođe je rasprostranjen kao rezervna valuta u nekim drugim zemljama u svetu. Trenutno izdavanje dolara kontrolišu Federalne Rezerve (Federal Reserve Banking system). Simbol koji je najčešće u upotrebi za američki dolar je znak dolara ($). ISO 4217 kod za američki dolar je USD; američki dolar je takođe označen kao US $ od strane Međunarodnog monetarnog fonda. U 1995. godini preko 380 milijardi dolara u američkoj valuti je u upotrebi, od toga dve trećine van Sjedinjenih Država. A od aprila 2004. godine gotovo 700 milijardi dolara je u opticaju i to još uvek dvije trećine van Amerike.
Dolar je jednoglasno izabran za valutu Sjedinjenih Država 6. jula 1785. godine. Ovo je bilo prvi put da je nacija prihvatila decimalni sistem valute. Do 1974. godine vrednost U.S. dolara je povezivana sa zlatom, srebrom, ili kombinacijom ovo dvoje. Od 1792. do 1873. U.S. dolar je bio slobodno vezan za oboje i zlato i srebro, i to u odnosu ovo dvoje od 15:1, u sistemu poznatijem kao bimetalizam. Kroz više zakonskih izmena od 1873. do 1900. srebro je gubilo na značaju, sve dok 1900. godine kada je formalno usvojen zlatni standard. Zlatni standard, uz par izmena, opstao je do 1971. godine.
DOLAR KAO REZERVNA SVETSKA VALUTA
Americi je bilo potrebno da pobedi u dva svetska rata i još da uspostavi političku dominaciju u svetu, pa da nekako smeni britansku funtu sa trona glavne svetske valute. Danas nema ozbiljne konkurencije dolaru, dodajući i evro kao drugu najveću svetsku valut koja nije stekla poverenje koje je nekada imala nemačka marka i da ga verovatno neće ni steći.
Tako, američki dolar je postao vodeća svetska rezervna valuta još od Drugog svetskog rata. Na kraju 2023. godine američki dolar je predstavljao 58% vrednosti svih rezervi širom sveta.
KAUBOJI i DOLARI
Najširoj populaciji sveta Amerika je prepoznatljiva po kaubojima i dolarima. Kauboji (revolveraši), osim krijumačara, prepoznatljivi su po sukobu sa „zloćudnim” Indijancima, koji se nikako nisu mirili sa osvajanjem njihovih teritorija. Međutim, vremenom je termin “kauboj” poprimio negativnu konotaciju koja oslikava osobu – nasilnika.
Kada su kauboji naumili da osvajaju svet? Veliki broj analitičara je stava da američki (kaubojski) nastup u svetskim razmerama počinje tokom i nakon Prvog svetskog rata i da traje do danas. Oni malo lucidniji to i potvrđuju slikom novčanice od jednog američkog dolara, na čijoj se poleđini jasno vidi naslov NOVUS ORDO SECLORUM, što u prevodu znači NOVI SVETSKI POREDAK.
Tako, Smilja Avramov govori o “tri američke pobede” u 20. veku. Prva je Vudro Vilson i Prvi svetski rat, druga Hari Truman i Drugi svetski rat i treća Dzordz Buš (stariji) i kraj Hladnog rata.
Posle Hladnog rata Amerika zadržava NATO, de iure, kao regionalni sporazum za uspostavljanje mira i bezbednosti (GLAVA VIII clan 53 Povelje UN), a de facto, kao polugu svoje vojne moći u osvajanju sveta u unipolarnom svetskom poretku. NATO se od svog formiranja 1949 do danas proširio 150% po broju država članica, a samo od kraja Hladnog rata tačno za 100% (sa 16 na 32 države članice). Širenje NATO primarno je okrenuto ka istoku i granicama sa Rusijom. Sa druge strane, kauboji su preko dolara kao rezervne svetske valute držali finansijko-ekonomski deo u “svojim rukama”.
Krčag ide na vodu, dok se ne razbije, kaže narodna poslovica. Vojni aspekt moći kauboja (NATO) posle desetina pokazivanja sile u svetu, zaglibio se u Ukrajini. Sukob sa Rusijom je doveden do žice pred pucanjem tako da nije nemoguć direktan vojni sukob NATO-Rusija.
Finansijska sila (dolar), kao i vojna sila kauboja, dovedena je pod znak pitanja, kao oblik dominacije SAD u međunarodnim odnosima.
“Biznis insajder” navodi tri razloga zašto mnoge zemlje širom sveta pokušavaju da se distanciraju od trgovine u dolarima.
1. Američka monetarna politika ima preveliki uticaj na ostatak sveta
2.Snažan dolar postaje preskup za ekonomije u usponu
3. Svetska trgovina i potražnja za naftom se menjaju – što stvara rizik po petrodolar
TUK NA LUK
Evro je delom načeo (probušio rupicu) dolar, ali ne značajno. Novi talas usmeren na bušenje dolara kao svetske valute dolazi od vodećih zemalja članica BRIKS-a, pre svega Kine i Rusije. Takav potez delom je prouzrokovan uvođenjem sankcija Rusiji, koji čine zapadne zemlje, primarno SAD i EU. Takođe, takav čin je delom izazvan i stvaranjem što manje zavisnosti od dolara od strane Kine i nekih drugih članica BRIKS-a. Tako, nastaje proces DEDOLARIZACIJE.
Svetski analitičari analiziraju poteze vodećih članica BRIKS u međusobnim plaćanjima u domačim valutama i zaključuju da to još uvek nije značajnije uzdrmalo dolar, ali ima potencijal da to učini u doglednoj budućnosti. U tom smislu analitičari su stava da je dalek put do nove svetske valute, jer: 1) Kina ima ubrzanu privredu, ali nema razvijeno ekonomsko tržište; 2) Neki analitičari iznose podatke da je kineski Sistem za prekogranična međubankarska plaćanja (CIPS) dodao 62 direktna učesnika u 2024. godini, što je povećanje od 78%, čime je dostigao ukupno direktnih 142 učesnika, a indirektnih 1.394 učesnika.
Pobednik na američkim izborima za predsednika u 2024. godini Donald Tramp, jednu od prvih spoljnopolitičkih opasnosti po SAD upravo vidi u namerama BRIKS-a da dedolarizuje svetske finansijske tokove. U tom smislu, opominjući Kinu i njene partnere, Tramp kaže da će uvesti 100% carinu na uvoz njihovih proizvoda.
EPILOG
Sve oči sveta uprte su u rat Ukrajine i Rusije i oružane sukobe koji sve više jačaju, ka što su oni na Bliskom Istoku i u Siriji. Glavna opasnost jeste mogućnost izbijanja Trećeg svetskog rata, ili još teže – totalnog nuklearnog rata.
Kao neizostavni deo sukoba među velikim silama, pojavljuje se ekonomija. Za sada, potiho, iz potaje, tinja bušenje američkog dolara, kao rezervne svetske valute i jedne od poluga moći SAD.
Istorijska je činjenica da VELIKI MEđUSOBNO NE RATUJU, ONI TRGUJU.
Dakle, ČUVAJTE SE MALI!
Prof.dr Božidar Forca
