Nakon raspada Sajks Pikotovog sporazuma koji je započeo građanskim ratom u Siriji, Turska je brzo uvidela svoj poseban geostrateški značaj, koji je samo produžetak njenog izuzetnog položaja na razmeđi dva kontinenta. Od tog trenutka pa do danas Ankara je više puta menjala svoj politički stav prema dešavanjima u Siriji, kao i prema aktuelnoj vladi u Damasku. Uzroci ovakvih dinamičnih promena u turskoj politici prema svom susedu uslovljeni su prvenstveno regionalnim događanjima, ali i reakcijama, odnosno pozicioniranjem velikih sila u odnosu na njih.
Od početka sukoba u Sirji Turska je bila jasno opredeljena i gotovo bez pogovora sledila američki stav o politici u regionu koji se ogledao u paroli “Asad mora da ode”. S obzirom na to u kakvom je haosu bila sirijska vojska na početku konflikta, pružanje podrške Slobodnoj sirijskoj armiji (FSA) i frakcijama unutar nje bio je logičan potez turske vlasti. Međutim, suprotno očekivanjima Asadova vlast je uspela da odoli i pobunjenicima i džihadistima, pa i da dočeka dolazak ruske “konjice”. Ulazak Rusije na sirijsko ratište značajno je promenio balans snaga u zemlji, a često izgovarana fraza “Asad mora da ode” počela je da gubi na popularnosti. Iako se znalo da Rusija pruža pomoć sirijskoj vlasti, dolazak ruskih avio-snaga i početak intenzivne kampanje delovao je poput hladnog tuša svim stranama koje su, posredno ili neposredno, bile uključene u ovaj sukob. Ruska avijacija, pored toga što se ustremila na položaje Islamske države, nije zaobilazila ni pobunjenike, odnosno opoziciju koja je trebalo da svrgne tiranina i donese demokratiju sirijskom narodu. Suočena sa sve većim pritiscima sirijska opozicija je počela da puca po šavovima, a brojne frakcije koje su se pojavile unutar nje pokazatelj su postojanja velikog broja različitih stranih donatora. Sve navedeno uslovilo je najpre preispitivanje regionalne politike u Ankari. Odsustvo konkretnog odgovora, odnosno akcije Zapada prema ruskim operacijama u Siriji nije delovalo smirujuće na tursku vlast. Naprotiv, dok su se zapadni saveznici bavili migrantskom krizom, a na Siriju gledali kao na ruski Vijetnam, Turska je videla kako Iran sa Rusijom počinje postepeno da formira jako prisustvo u Sirji.
Obaranje ruskog borbenog aviona je bila važna poruka koju je Turska uputila ne samo Rusiji već i čitavom svetu, a sankcije koje je pretrpela nakon toga su mala cena za državu koja sebe pokušava da afirmiše kao regionalnu silu. Nakon očekivane ruske reakcije i kraće pauze u međunarodnim odnosima, Rusija i Turska opet sarađuju i to verovatno mnogo dublje i intenzivnije nego pre incidenta. Zahlađenje odnosa između ove dve zemlje nije dugo trajalo, Rusija i Turska su svesne situacije u Siriji, kao i toga da će budućnost ovog regiona zavisiti od vektora spoljne politike koje ove zemlje budu uspostavile. Iako ove dve zemlje imaju dosta dodirnih tačaka koje bi potencijalno mogle da pokrenu sukobe (pitanje ruske Crnomorske flote, odnosno turskih moreuza, razmeštanje ruskih PVO sistema u Siriji, stacioniranje ruske flote u novim bazama u Siriji, stalne nesuglasice po pitanju sirijske opozicije itd.), Moskva i Ankara su se ipak odlučile na saradnju i na partnerstvo. Ovakav razvoj događaja ukazuje na sledeće dve stvari. Prvo, razvoj događaja u međunarodnim odnosima postaje sve brži, praćen vrlo pragmatičnim odlukama uključenih aktera, što nas navodi da je realizam uveliko prisutan u međunarodnoj politici. Drugo, monolitnost NATO-a i mogućnost Amerike da svoje saveznike drži na kratkom povocu počinje da slabi, što se može videti u turskoj retorici prema zapadnim saveznicima u protekle dve godine.
Najnovija akcija turskih oružanih snaga na severu Sirije, nazvana “grana masline” (Olive Branch), koja može da se posmatra i kao prirodan produžetak akcije “štit Eufrata” (Euphrates Shield), prvenstveno je usmerena protiv kurdskih snaga u Siriji (YPG), mada ima i dublje strateške implikacije koje su bitne za budućnost dveju zemalja. Od kako su džihadisti Islamske države potučeni borbena previranja ne prestaju, a budućnost Sirije kao jedinstvene teritorije bledi iz dana u dan. Kurdske snage koje su zauzele veliki deo sirijske teritorije na severoistoku zemlje počele su da predstavljaju ozbiljan politički i bezbednosni faktor, koji može da utiče na ceo region. Turska ovo doživljava kao direktnu pretnju po stabilnost s obzirom na povezanost sirijskih Kurda sa PKK-om. Štaviše, američko prisustvo među Kurdima, kao i glasine koje su se raširile da je Vašington spreman da formira granične snage sastavljene pretežno od kurdskih vojnika, dodatno su uznemirile vlast u Ankari. Turska dejstvovanja na severu Sirije, trenutno oko grada Afrina, prvenstveno su usmerena na uklanjanje Kurda sa ovih teritorija i stvaranje određene tampon zone kako bi se zaštititla unutrašnjost. Turska na ovaj način pokazuje takođe da će ona određivati sudbinu Kurda, pa i budućnost Sirije, a to može da se vidi i u tome što Rusija očekuje od Turske aktivno učešće u rešavanju političke krize. Štaviše, predsednik Erdogan ovakvim vojnim manevrisanjem jasno je pokazao spremnost za predstojeće izbore sa namerom da desnicu okupi oko sebe. Konačno, Turska nema nikakav interes da Kurdima ostavi najplodniji deo Sirije i teritoriju kroz koju bi potencijalno prolazili cevovodi iz zalivskih zemalja.
Posmatrajući navedene geopolitičke ciljeve možemo očekivati proširivanje turskih vojnih operacija duž čitave sirijske granice. Rusija je gotovo dala blagoslov kada je povukla svoje ljude iz Afrina, a kako ruski PVO sistemi ne reaguju na turske avio udare može se naslutiti da Moskva i Ankara imaju usaglašen stav po pitanju Kurda u ovom gradu. Pokušaji da se Turska i njene političke odluke iznesu pred Savet bezbednosti i na taj način spreče dalje vojne operacije najverovatnije neće uroditi plodom. Nesposobnost međunarodnih institucija da reše bilo kakvu krizu, uključujući i ovu, bez konkretne podrške SAD, kao globalne super sile, je već poznata činjenica. Međutim, u konkretnom slučaju i Sjedinjene Američke Države se nalaze između “čekića i nakovnja”. Vašington će morati da bira da li da nastavi da svojim potezima provocira jednog od najbitnijih saveznika na istočnom krilu ili da prepusti Kurde, a time i da izgubi svoju poziciju u Siriji. Odluka svakako neće biti nimalo laka. Ono što je najinteresantnije jeste da po prvi put u novijoj istoriji jedna kriza ovog kapaciteta može da bude rešavana bez učešća zapadnih igrača. Zapravo ono što se trenutno dešava u Siriji podseća na Primjakovu doktrinu, samo u manjem kontekstu. Doktrina je, naime, predstavljala scenario kako da se Amerika udalji sa Bliskog istoka (i Evroazije) pod pritiskom Rusije, Irana i Kine, a sada imamo situaciju u kojoj Americi preti udaljavanje iz Sirije i to uz pomoć Turske. Malo ko je mogao da očekuje ovakav sled događaja. Ipak, u svetu u kome se države rukovode real-politikom, sopstveni interes i pragmatičnost uvek dolaze na prvo mesto.
Igor Pejić
Foto izvor http://jewishbusinessnews.com
